وظایف اعضا در خانواده

یكی از مباحث بسیار با ارزش و قابل طرح در كانون خانواده موضوع مسئولیت پذیری است. آیا شما به این باور رسیده اید كه در فضای خانوادگی تان مسئولیت پذیری برقرار است؟ شما به عنوان مرد و یا زن چه وظایفی را بر عهده دارید؟ فرزندان چه نقش هایی را باید ایفا كنند؟ و مهم تر این كه آیا همه شما در مجموعه ای به نام خانه و خانواده به وظایف خود عمل می كنید؟ و یا این كه بخشی ازوظایف دیگر اعضا را هم بر عهده گرفته اید؟

مسئولیت پذیری یعنی اینکه هر یك از افراد خانواده به درستی محدوده وظایف، اختیارات و محدوده عملكرد خودرا بشناسند و مطابق آن عمل نمایند. اگر غیر از این باشد، تداخل به وجود می آید و تداخل یعنی واگذاشتنقسمتی از وظایف خود بر عهده دیگران و یا برعكس و این می تواند احساس سرخوردگی و آرام آرام آشفتگی را در خانه و خانواده گسترش دهد.طبق مطالعات، خانواده سالم خانواده ای است که ساختار و عملکرد مناسبی داشته باشد؛ یعنی اعضای خانواده دارای جایگاه مناسبی باشند، وظایف خود را بشناسند و مسئولیت هر یک از اعضا مشخص باشد. به عبارتی پدر، مادر و فرزندان هر یک سر جای خود باشند، به نحوی که بهترین کارکرد را داشته باشند. زیرا تنها در این صورت است که خانواده عملکرد مناسبی خواهد داشت.البته ضمن این که وظایف اعضای خانواده در عین مشخص بودن، قابل انعطاف است و اعضای خانواده برای انجام وظایف به همدیگر کمک می کنند.نتایج تحقیقات نشان می دهد وضع قوانین سخت گیرانه در فضای خانواده به سردی و خشکی روابط می انجامد و شادابی و نشاط را از آن می گیرد.

انواع مسئولیت

همچنان که در جامعه ای بزرگ مسؤولیتها کارساز است و انجام درست آن جامعه را سامان می بخشد. در خانواده هم احساس مسؤولیت و انجام درست و به موقع آن خانواده را که جامعه ای کوچک و مقدس به شمار می رود. به سوی فلاح و رستگاری رهنمون می گردد. برای رسیدن به این مهم در آغاز باید جایگاه افراد مشخص شود؛ چون مسؤولیت زمانی معنا می یابد که وظیفه و جایگاه فرد مسؤول مشخص شده باشد. همان طور که هیچ فردی بدون وظیفه نیست، هیچ یکی از افراد هم همۀ وظایف را ندارند. دوم این که باید مسؤولیتها تقسیم شود.

در خانواده باید در گام اول جایگاه مرد و زن مشخص شود. هنگامی که مسؤولیتها بنابر جایگاه فرد معنا پیدا می کند. در گام بندی به تقسیم مسؤولیتها پرداخته می شود.

نکته مهم

تقسیم مسؤولیتها به معنای تعیین ارزشمندی و کرامت افراد نیست، بلکه بر اساس توانمندیهاست که هر مسؤولیتی مشخص می گردد.

الف) مسئولیت فرزندی

برخی از این حقوق عبارتند از این که: فرزندان در همه حال از آنان تشکّر کنند، در غیر معصیت خدا امر و نهی آنان را بپذیرند، در پنهان و آشکار خیر خواه آنان باشند، با آن ها برخورد نیکو داشته باشند، نیاز آنان را قبل از این که بیان کنند برآورده سازند، با گفتار کریمانه با آن ها سخن گویند، با دیده رأفت به آن ها بنگرند و....

ب) مسئولیت همسری

در این بنیاد خانواده هر یک از زن و مرد به طور متقابل، حقوقی بر یکدیگر دارند که این حقوق، مسئولیت هایی را برای طرف مقابل بوجود می آورد.

1- حقوق زن بر شوهر: برخی از حقوق واجب و مستحب زن بر شوهر عبارتند از: تهیه لوازم زندگی، احترام به زن، آراسته و پاکیزه بودن شوهر، گشایش در زندگی و....

2- حقوق شوهر بر زن: برخی از این حقوق عبارتند از:اطاعت، تمکین، ترک نکردن خانه بدون اذن شوهر، عدم تصرّف در اموال شوهر بدون

اذن او، آراسته نکردن خویشتن برای غیر شوهر، احترام به شوهر و خوش رفتاری با او، خدمت در خانه و....

ج) مسئولیت والدینی

حقوق فرزند بر پدر و مادر: برخی از این حقوق عبارتند از: تعلیم حلال و حرام، تربیت دینی، تحسین اسم، حقّ اکرام، تحسین آداب، تأمین روزی پاک و حلال، فنون تیر اندازی و شنا، تزویج، حقّ کتابت و....

د) مسئولیت اجتماعی

انسان موجودی اجتماعی است و در طول زندگی، ناگزیر از معاشرت با دیگران می باشد؛ در همین راستا وظایفی برای افـراد، نسبت به یکـدیگر، وجود دارد که همان مسئولیت های اجتماعی می باشد و به دو مرحله اندیشه و عمل تقسیم می شود. از دیدگاه اسلام، روابط اجتماعی انسان در مرحله اندیشه بر مبنای خیر خواهی، محبّت، مودّت و حسن ظنّ می باشد؛ یعنی انسان باید صفحه اندیشه و نیت خود را نسبت به برادران و خواهران خود، نیکو سازد. در مرحله عمل، برای تنظیم روابط اجتماعی انسان ها، آداب و وظایفی قرار داده است مانند امر به معروف و نهی از منکر،خمس، زکات، جهاد، حجّ ،احترام به حقوق دیگران،عدالت در برخوردهای اجتماعی، مسئولیت در برابر فقر ها و گرسنگی ها،وفاء به عهد و پیمان و ...

موانع مسئولیت پذیری در محیط خانواده

1- عدم هماهنگی اعضاء، موجب می شود افراد خانواده با یکدیگر روابط سردی داشته باشند؛ لذا روحیه ناسازگاری در آنان درونی شده و مسئولیت پذیری و روحیه تعاون آن ها دچار آسیب می شود.

2-تحقیر،سرزنش اعضاء، در محیط خانواده عامل دیگری است که افراد را خاطی می کند و موجب می شود که آتش لجبازی و عدم مسئولیت پذیری در آن ها شعله ور گردد.

3- نحوه تربیت فرزندان که به شیوه استبدادی و حاکمیتی می باشد در این روش تربیتی والدین به نظر فرزندان اهمیت نمی دهند و تنبیه در این شیوه رواج دارد که موجب می شود مهارت هایی مانند دوست یابی، شرکت در فعّالیت های اجتماعی و مسئولیت پذیری در کودکان رشد نکند.این فرزندان در آینده هم توانایی مسئولیت پذیری را نداشته و ثمره این روش نادرست تربیتی در آینده دیده می شود.

4- نداشتن تجربه گروهی و بازی های دسته جمعی موجب می شود، روحیه همکاری و تعاون و اشتراک مساعی که یکی از ابزارهای مهمّ مسئولیت پذیری است در افراد رشد نکند.

5- فقدان محبّت در خانواده موجب می شود فرد، در تعامل با دیگر اعضاء خانواده دچار مشکل شود و همواره فاصله خود را با دیگران حفظ کند و از همکاری با آن ها اجتناب ورزد و این جزء رفتارهایی است که با روحیه مسئولیت پذیری و مشارکت جویی ناسازگار است.

6- تبعیض گذاشتن بین افراد خانواده به این صورت که مثلاً به برخی از افراد، مسئولیت هایی داده شود و یا توجّه بیشتری به آن ها شود،یا نظر آنان بیشتر مورد توجه قرار گیرد که این امر موجب می شود که سایر افراد خانواده برای شرکت در فعّالیت های منزل،رغبتی از خود نشان ندهند.

7-تکیه بر بعد آموزشی و غفلت از جنبه های تربیتی باعث گریز از مسئولیت است؛ چرا که وقتی والدین برای ایجاد فرصت بیشتر جهت رسیدگی به امور آموزشی برخی از مسئولیت های فرزندان را خود بعهده می گیرند و ملاک پیشرفت فرزند را در تحصیل و نمره خوب گرفتن می دانند، در حقیقت از امور تربیتی غافل و کوشش چندانی در این زمینه صورت نمی گیرد.

برخی از راه های ایجاد مسئولیت پذیری در خانواده

1- در گام اول باید موانعی که باعث ایجاد این بی مسئولیتی شده است شناسایی و در جهت رفع آنها اقدام نمود.

2- والدین باید سعی کنند مسئولیت پذیری و عمل به وظایف را سرلوحه کارهای خود قرار دهند.

3- برداشتن تبعیض از میان افراد خانواده

4- توجه به توانایی ها و ظرفیتهای موجود در تمام افراد خانواده و واگذار کردن مسئولیت به آن ها

5- تشویق فرزندان به عضویت در گروه های مذهبی، ورزشی، هنری و... و فعالیتهای مدرسه و همراهی در اردوهای دانش آموزی و ..

6- دوری از تنبیه های ناسالم که موجب از بین رفتن همکاری بین والدین و فرزندان می شود و عاملی برای کمرنگ شدن حسّ مسئولیت پذیری و مشارکت جویی در آنها می شود.

7- توجه و مقدّم کردن بعد تربیتی بر بعد آموزشی فرزندان
8- برگزاری جلسات بحث و گفتگو پیرامون مسائل جاری خانواده با حضور همه افراد

9- تربیت فرزندان به گونه ای که وابستگی کمتری به والدین داشته باشند.
10- فرزندان کارهای خود را شخصاً انجام دهند و برای مشکلات خود چ